درمان گرفتگي عضلات با تغذيه

گرفتگي عضلات عبارت است از انقباض دردناک غيرارادي عضلات که بيشتر درعضلات پشت ساق پا و به ميزان کمتر در عضلات ران رخ مي دهد. انقباض عضلات بيشتر در شب و يا هنگام استراحت اتفاق مي افتد. مدت گرفتگي عضله معمولاً چند دقيقه طول مي کشد و با کشيدن عضله و يا ماساژ آن برطرف مي شود. شيوع اين بيماري بالا است. اما به نظر مي رسد که بيشترين ميزان شيوع در بين افرادي است که به دلايل متفاوت دچار تحليل عضلات شده اند. گرفتگي عضلات برحسب علل بروز به چند گروه تقسيم مي شود.

کمبودهاي تغذيه اي
 

فعاليت هاي بدني
 

شيوع اين بيماري در ورزشکاران خصوصاً ورزشکاران غيرحرفه اي به ميزان بالايي گزارش شده است. ورزشکاران حرفه اي به دليل آمادگي جسماني بالاتر، کمتر به گرفتگي عضلات دچار مي شوند. يکي از دلايل مهم گرفتگي عضلات در ورزشکاران تعريق زياد است. به هنگام تعريق مقدار زيادي آب و به همراه آن مواد معدني از بدن دفع مي شود. همين مشکل در معدن چيان نيز ديده مي شود. فعاليت بدني شديد در شرايط آب و هوايي گرم و مرطوب باعث اتلاف آب و املاح از بدن معدن چيان مي شود. چنانچه جبران مايعات از دست رفته تنها با آب آشاميدني بوده و املاح بدن جايگزين نشوند، گرفتگي عضلات تشديد خواهد شد. در کساني که فعاليت بدني شديد دارند(نظير دو موردي که ذکر شد) مقدار زيادي کلريد سديم به روش تعريق از بدن دفع مي شود و در نتيجه تعادل آب و الکتروليت ها در بدن از بين مي رود.
نتيجه اين فعل و انفعالات در درجه اول بروز خستگي شديد و سپس گرفتگي عضلات است. سديم و پتاسيم نقش بسيار مهمي را در انتقال امواج عصبي از مغز به عضله برعهده دارند، بنابراين کمبود آنها مي تواند باعث اختلال در عملکرد صحيح سيستم عصبي بدن و ماهيچه ها شود. به منظور جلوگيري از اين مشکل توصيه مي شود کساني که فعاليت بدني شديد دارند( نظير مواردي که در فوق ذکر گرديد) در رژيم غذايي خود به مقدار کافي از ميوه ها و سبزي ها تازه استفاده کنند تا املاح موردنياز بدن تأمين شود. همچنين در آب و هواي گرم بهتر است از نوشيدني هايي که مواد معدني به آنها افزوده شده است( نظيرنوشيدني هاي ورزشي) به طور مکرر استفاده شود تا علاوه بر تأمين آب، مواد معدني مورد نياز بدن نيز تأمين گردد. وجود آب به ميزان کافي براي انجام واکنش هاي شيميايي در بدن و خصوصاً انتقال سيگنال هاي عصبي ضروري است.

بارداري
 

نوع ديگري از گرفتگي عضلات که در حالت استراحت رخ مي دهد. معمولاً در زنان باردار ديده مي شود. به نظر مي رسد کمبود مواد مغذي از علل اصلي اين مشکل در زنان باردار باشد. بررسي ها نشان مي دهند زنان بارداري که دچار اين مشکل مي شوند، معمولاً دچار کمبود منيزيم هستند. منيزيم نيز مانند سديم در واکنش هاي عصبي نقش دارد. يکي از عوارض کمبود منيزيم گرفتگي و انقباض عضلات است. سبزيجات برگ سبز، دانه ها و مغزها جزء مهم ترين منابع غذايي منيزيم هستند. همچنين کمبود آهن و اسيد فوليک از علل گرفتگي عضلات در سه ماهه سوم بارداري است. مادران باردار بايد نياز روزانه خود به آهن را با مصرف مقادير کافي از انواع گوشت و غلات غني شده و يا در صورت نياز با مکمل غذايي آهن تأمين نمايند. کمبود اسيدفوليک و ويتامينB12 نيز مي تواند از علل گرفتگي عضلات در زنان باردار باشد. اسيدفوليک بيشتر در سبزيجاتي نظير اسفناج و کلم و غذاهاي دريايي و نيز در ميوه ها خصوصاً ليمو وجود دارد. از مهم ترين منابع غذايي ويتامين B12 مي توان به شير، تخم مرغ، ماهي و پنير اشاره کرد. بنابراين بهتر است مادران باردار از رژيم غذايي متنوع استفاده کنند تا بتوانند کليه مواد مغذي مورد نياز بدن را تأمين نمايند.

افزايش سن
 

نوع ديگري از گرفتگي عضلات در حالت استراحت و معمولاً در شب رخ مي دهد که عمدتاً عضلات ساق پا درگير مي شوند. اين نوع گرفتگي عضلات بيشتر در افراد مسن و در زنان باردار ديده مي شود. با افزايش سن، اعصاب و عضلات دچار تحليل شده و عملکرد اعصاب دچار مشکل مي شود، بنابراين احتمال اختلال در عملکرد عصب- عضله بالاتر خواهد بود و به همين دليل گرفتگي عضلات در افراد مسن بيشتر ديده مي شود. به علت شيوع فشارخون بالا در افراد مسن، مصرف داروهاي ديورتيک که سبب دفع آب از بدن مي شوند، در سالمندان زياد است، همانطور که گفته شد کم آبي با بروز اختلال در واکنش هاي شيميايي، مي تواند سبب گرفتگي عضلات شود. همچنين به علت اختلال در عملکرد کليه ها و عوارض ناشي از آن، افراد مسن معمولاً به ميزان کمتري آب دريافت مي کنند، بنابراين کم آبي مي تواند يکي از دلايل گرفتگي عضلات در سنين بالا باشد. علاوه بر آن با افزايش سن ميزان جذب مواد مغذي از روده ها کم مي شود و بنابراين احتمال کمبود ويتامين ها و مواد معدني نيز وجود دارد. برخي از ويتامين ها گروه B نظير ويتامين B12 در واکنش هاي عصبي مؤثر هستند. مطالعات نشان مي دهند که مصرف مخلوط ويتامين هاي گروه B نقش مؤثري در کاهش گرفتگي عضلات در افراد مسن دارد.

برخي داروها
 

همچنين گرفتگي عضلات مي تواند بر اثر مصرف برخي داروها ايجاد شود. همانطور که ذکر شد، داروهاي ديورتيک باعث دفع آب از بدن مي شوند. براي دفع آب از بدن از طريق ادرار مقداري از املاح خصوصاً سديم از بدن دفع مي شوند.
در بسياري از موارد، در درمان فشارخون از داروهاي ديورتيک استفاده مي شود و بنابراين اين مشکل در افراد مسن وجود دارد.

بعضي از بيماري ها
 

همچنين گرفتگي عضلات مي تواند جزء علل ثانويه بيماري باشد. برخي بيماري ها نظير اسهال و استفراغ باعث مي شوند مقدار زيادي از املاح نظير سديم، پتاسيم و منيزيم از بدن دفع شوند. همانطور که گفته شد، اين املاح در نقل و انتقال امواج عصبي به عضلات نقش کليدي دارند و کمبود آنها سبب اختلال در عملکرد عصب و عضله مي شود، بنابراين جبران املاح از نکات مهم درمان گرفتگي عضلات ناشي از اين نوع بيماري ها است. در افراد ديابتي نيز همين مشکل وجود دارد. يکي از شاخصه هاي بيماري ديابت، تکرار ادرار و دفع زياد آب از بدن است. در اين حالت نيز مقداري از املاح از بدن دفع مي شود و چنانچه کمبود آنها جبران نشود، اين دسته از بيماران نيز دچار گرفتگي عضلات خواهند شد. همچنين در افراد ديابتي به مرور اعصاب محيطي تحليل مي روند. در شرايطي که انتقال پيام عصبي به عضله دچار اختلال شود احتمال گرفتگي عضله وجود دارد. گرفتگي عضلات براثر اتلاف املاح بدن در بيماران دياليزي نيز ديده شده است. هنگام دياليز و تصفيه خون از سموم مقداري از مواد معدني نيز از بدن دفع مي شوند و همين امر مي تواند علت گرفتگي عضلات در افراد دياليزي باشد. علاوه بر موارد فوق مطالعات نشان مي دهند که مصرف مکمل ويتامين C و ويتامين E در درمان گرفتگي عضلات در افراد دياليزي مؤثر بوده است. در برخي موارد از ويتامينE براي درمان گرفتگي عضلات در بيماران مبتلا به سيروز کبدي نيز ديده شده است که علت آن را کمبود روي ذکر کرده اند و به نظر مي رسد مصرف مکمل غذايي روي در رفع گرفتگي عضله در بيماران مبتلا به سيروز کبدي مؤثر بوده است.

کلام پاياني
 

به طور کلي کمبود مواد مغذي يکي از علل مهم گرفتگي عضلات مي باشد. با توجه به موارد فوق جبران کمبود مواد مغذي در درجه اول با پيروي از يک رژيم غذايي متعادل و متنوع مي تواند در درمان بسياري از موارد مؤثر باشد، اما در صورت لزوم و در شرايط خاص نظير آنچه در ورزشکاران، معدن چيان و برخي بيماري ها ديده مي شود، مي توان از مکمل هاي غذايي براي درمان اين بيماري استفاده کرد. يکي از راه هاي درمان اين مشکل نوشيدن آب به ميزان کافي است.
برخي از افراد عادت دارند به هنگام تشنگي و به منظور رفع عطش چاي و يا قهوه مي نوشند. کافئين موجود در چاي و قهوه مدر است، بنابراين مصرف چاي و قهوه نه تنها به تأمين آب مورد نياز بدن کمک نمي کند، بلکه سبب مي شود مقدار زيادي از آب بدن نيز از طريق ادرار دفع شود، بنابراين بايد توجه نمود که هر نوع نوشيدني نمي تواند تأمين کننده آب موردنياز بدن باشد. در شرايط آب و هواي گرم، مصرف نوشيدني هاي ورزشي مي تواند هم به تأمين آب بدن کمک کند و هم مواد معدني مورد نياز را تأمين نمايد.
منبع: نشريه دنياي تغذيه، شماره 107